جنون عشق در جدال سیاست!

مجموعه تلویزیونی «نفس» این شب‌ها از شبکه آی‌فیلم فارسی در حال پخش است.

به گزارش آی‌فیلم، به بهانه پخش سریال «نفس» به کارگردانی جلیل سامان نگاهی به محتوا و نحوه روایت داستان آن داشته‌ایم.

گرچه سریال «نفس» یک مجموعه مستقل دراماتیک است؛ اما آنهایی که کارهای قبلی جلیل سامان را دنبال کرده باشند می دانند که این سریال هم در ادامه همان مسیر است و پیوست دراماتیکی و تاریخی با آنها دارد. واقعیت این است که در تاریخچه تلویزیون سریال هایی که به سری چندم رسیده اند، زیاد نبوده؛ اما بوده که در بین آنها پایتخت رکورد همه را شکست. در عین حال، کمتر با سریال هایی مواجه بوده ایم که اگرچه از حیث قصه و مضمون متفاوت اند، همه در یک خط سیر مشخص و در ذیل یک گفتمان دراماتیک پیش رفته اند.

خلاصه داستان از این قرار است که ناهید دختر دانشجویی است که با روزبه عضو سازمان مجاهدین خلق، آشنا می‌شود. در بحبوحه وقایع انقلاب رازی در زندگی ناهید فاش می‌شود. او برای رسیدن به حقیقت، حوادث پیچیده‌ای را پشت سر می‌گذارد.

اساسا سریال های جلیل سامان به بازنمایی قصه مجاهدین و رخدادهای پیرامون آن می پردازد که فارغ از وجوه تاریخی و سیاسی که جذابیت های خاص خودش را دارد، با لحن و طعمی عاشقانه و رومانتیک همراه می شود و کشش مضاعفی ایجاد می کند.

قطعا جلیل سامان را می توان ازمعدود کارگردان هایی دانست که بعد از ساخت دو سریال «ارمغان تاریکی» و«پروانه»، با ساخت سریال «نفس» سه گانه خود را در ژانری که می توان آن را عاشقانه سیاسی نامید، تکمیل کرده است. سریالی که از همان قسمت اول به واسطه تب و تاب قصه، ساختار و فرم روایی و تصویربرداری اش مورد توجه مخاطبان قرار گرفته و در سالی که کمتر کسی به برجسته شدن سریال های رمضانی امیدوار بود، توانسته مخاطب را با خود همراه کند. 

«نفس» علی رغم تناسخ و نسبت معنایی با دو سریال قبلی، واجد هویت و فضاسازی مستقلی نیز هست که در ساحت و شمایل دیگری به نسبت عشق و عقیده می پردازد. نفس، قصه ای پر تعلیق دارد که در بستر یک مبارزه سیاسی روایت می شود و چالش های عشق و آرمان را در خوانشی سیاسی به تصویر می کشد. نفس را هم می توان سریالی سیاسی دانست و هم تاریخی که بستر زمانی آن از کمی قبل از انقلاب آغاز شده و تا آغاز جنگ تحمیلی ادامه می یابد. در واقع تاریخ اصلی قصه دهه 60 و رخدادهای آن است که در پس زمینه قصه اصلی بازنمایی می شود.

آنچه که از حیث مفهومی در سریال نفس اهمیت داشته و برجسته شده است، خوانشی است که از عشق و نسبت آن با مبارزات سیاسی می شود. در واقع این عشق از جنس احساسات رمانتیک و سانتی مانتال عاشقانه نیست، بلکه مفهوم عشق در اینجا با مفهوم و معنای خانواده پیوند می خورد و شیداگری های مجنون وار در آن دیده نمی شود.

در درون این رویکرد خانوادگی بر نقش والدین در تربیت فرزندان و آینده آنها تاکید شده و اصول و آداب و رسوم اصیل خانوادگی مورد ستایش قرار می گیرد؛ بنابراین، وقتی از عشق در سریال نفس سخن می گوییم، منظور صدرنشینی صیانت از نهاد خانواده است.

در واقع تاکید بر نقش خانواده چه در تعیین سرنوشت فردی و چه سیاسی، از جمله مولفه های مفهومی این سریال است. از حیث سیاسی نیز بیش از هرچیز سازمان مجاهدین خلق و سرنوشت سیاسی آنها محور قصه قرار گرفته که البته رویکردی پازل گونه دارد؛ به این معنی که برای درک بهتر این گروهک سیاسی و فعل و انفعالات آن باید این سه سریال را در کنارهم قرار داد تا به تصویر جامعی از این موقعیت رسید.

در واقع می توان بستر اجتماعی و عوامل موثر بر شکل گیری این نحله سیاسی را در تداخل و تداوم این سه اثر بازخوانی کرد و به درک واحد و مشترکی از آن رسید. در عین حال تلاش شده قصه آدم و سرنوشت شخصیت ها فدای بازنمایی موقعیت سیاسی و بستر تاریخی قصه نشود.

 به عبارت دیگر در این سریال نیز مثل دو نمونه قبلی، آنچه که برای جلیل سامان اولویت داشته، شخصیت های قصه اش و کنشمندی های فردی آنها در زندگی است که در اتمسفر بزرگ تری مثل سیاست روایت می شود. بر این مبنا می توان مدعی شد که سریال های او شخصیت محور است، نه تاریخ یا حادثه محور‌‌؛ اگرچه در بستر تاریخی و پس زمینه های سیاسی روایت می شود.

او حتی در خوانش آسیب شناسی مسائل سیاسی نیز دلایل فردی را دخیل می کند و به نوعی اشتباهات تاریخی را محصول اشتباهات و انحراف فردی می داند؛ بر این اساس می توان گفت او به عاملیت بیش از ساختار در صورت بندی فردیت و سیاست توجه کرده و آن را برجسته می کند.

 از آن سو نیز رستگاری قهرمان های داستانش در گذر از معبر تجربه های سیاسی رقم می خورد؛ اما نباید این را به منزله اصالت داده به سیاست در برابر اخلاق فردی دانست. آنچه از حیث بصری و سازه سینمایی اثر قابل توجه است، پردازش دقیق و جزیی نگرانه او به دهه 50 و 60 در سریال است که در کنار پردازش محتوای قصه، سریال «نفس» را دیدنی کرده است. اگر پیش از این سریال را ندیده اید، این روزها می توانید آن را از شبکه آی فیلم تماشا کنید.

(سید رضا صائمی)

بیشتر بخوانید:

دانلود و مشاهده سریال «نفس»

پایان تردیدهای ناهید

م ه / س م